مرگ خاموش و پنهان بسیاری از مردم، افزایش مراجعات به مراکز درمانی برای کنترل بیماریهای ریوی، گوارشی و پوستی، هزینههای گزاف پاکسازی و زیباسازی اماکن عمومی از مهمترین عوارض آلودگی هواست.
برای کاهش آلودگی هوا چه باید کرد؟ به گفته کارشناسان و صاحبنظران، بهسازی صنایع برای کاهش آلودگی هوا و البته خاک و آب لازم و ضروری است. دستگاهها و ماشینآلات بسیاری از مجموعههای صنعتی فرسوده و منطبق با الزامات نوین زیست محیطی نیست و این وظیفه حاکمیت و دستاندرکاران بخش صنعت در دولت و بخش خصوصی است که برای این معضل بزرگ و زبالههای صنعتی آن چارهای بیندیشد.
خودروهای شخصی و عمومی، دیگر منبع آلودگی هوا هستند. بنا بر آمارهای منتشره، نزدیک به 20 میلیون خودرو در کشور در تردد هستند. نیمی از این خودروها در تهران و نیمه دیگر در سایر کلانشهرها و شهرها و روستاها هستند.
این ناوگان بزرگ در شرایط تحریمی و سخت کنونی، وضعیت اسفباری را به لحاظ کیفیت و میزان آلایندگی ایجاد کرده است.
بنزینهای بیکیفیت، پرمصرف بودن خودروهای تولید داخل و کم توجهی به برخی دستاوردهای نوین علمی موجب شده تا ایران، در دورههای زمانی مختلف به عنوان یکی از کانونهای آلودگی هوا در جهان شناخته شود.
در خصوص استفاده از دانش نوین، میتوان به استفاده از کاتالیست در خودروها استفاده کرد. کاتالیست، که در اگزوز خودروها نصب میشود، ترکیبی از یک سختافزار سرامیکی آغشته به موادی شیمیایی است که دود سمی ناشی از احتراق را به دیاکسید کربن، بخار آب و موادی بیخطری از این دست تبدیل میکند.
کاتالیست در روند تولید در کارخانه، بر روی خودروها نصب میشود و تا حد زیادی از آلودگی خودروها میکاهد. نکته مهم این است، بدلیل اینکه خودرو در ایران کالایی سرمایهای بوده و مشابه آنچه در غرب و کشورهای توسعهیافته میشناسیم، در دورههای زمانی پنج ساله یا بیشتر از رده خارج نمیشود، کاتالیست بعد از سالهایی بسته به میزان تردد، از تاثیر گذاری لازم برخوردار نخواهد بود. بنابراین نیاز به تعویض این قطعه برای جلوگیری از پمپاژ آلودگی به هوا وجود دارد. قطعهای که در تورم اخیر به قیمتهای بسیار بالاتری رسیده و صاحبان خودروها از تعویض آن سرباز میزنند.
متاسفانه مشاهده شده که شماری از تاکسیها و نیسانهای باری، پس از تحویل خودرو، قطعه کاتالیست را بازکرده و هر سال بطور موقت برای اخذ معاینه فنی، آن را نصب میکنند. این قطعات بعد از اخذ مجوز معاینه فنی، در خانه یا انبار نگهداری میشود تا سال بعد.
برای درک این وضعیت نامساعد، کافی است در سایتهای فروش کالا نظیر دیوار واژه کاتالیست را جستجو کنید. شاید عجیب باشد، ولی بسیاری در این سامانه الکترونیکی، کاتالیست اجاره میدهند. در واقع برخی صاحبان خودرو، برای گذراندن مرحله معاینه فنی و یا معاینه برتر، با اخذ ضمانتی، برای یک یا دو روز کاتالیست اجاره کرده و بعد آن را مسترد میکنند. پایه اجاره روزانه برای خودروهای تولید داخل از 150 هزارتومان شروع میشود.
راه حل چیست؟ چرا باید در بر این پاشنه بچرخد؟ در این زمینه پای صحبت محمد مولوی زاده مدیرعامل ایران دلکو و نوید مولویزاده قائم مقام شرکت نشستیم. آنها در ابتدا از تلاشهای شرکت ایران دلکو برای بومیسازی دانش اخذ استانداردهای جهانی برای تولید کاتالیست گفتند.
محمد مولوی زاده گفت: قریب 18 سال پیش و پس از خرید این برند که بدلیل کنارگذاشته شدن دلکو، ورشکست شده بود، پس از مشورتهایی به ایجاد خط تولید کاتالیست اقدام کردیم. اقدامی که در ابتدا با خرید لیسانس یورو 2 از آلمانیها شروع شد و پس از چند سال، بدلیل گزاف بودن هزینه خرید دانش یورو 4، به فکر بومی سازی این دانش افتادیم. با همفکری و جذب متخصصان دانشگاه شریف و تهیه ملزومات داخلی و خارجی، در نهایت به دانش لازم دست یافتیم و تنها شرکت در خاورمیانه هستیم که میتوانیم کاتالیست را در داخل تهیه و به خودروسازهای داخلی ارائه دهیم. این آغاز راهی برای حرکت در مسیر تبدیل شدن به یک بنگاه یا شرکت دانش بنیان بود.
او گفت: با کوششی مثال زدنی، توانستیم گامی در جهت تولید داخلی برداریم. هر چند اقدامات زیاد دیگری برای تکمیل نیازهای داخلی وجود دارد. خط تولید کاتالیست برای موتوسیکلتها از دیگر اقداماتی است که انجام دادهایم. متاسفانه قانونگذار در این زمینه نتوانسته تولیدکنندگان موتوسیکلت را وادار به نصب آن نماید. چرا که این قطعه، حدود 400 هزار تومان به قیمت کالای عرضه شده میافزاید.
مدیرعامل شرکت گفت: در جهان توسعه یافته، برای هر وسیلهای که سوخت مصرف میکند، کاتالیست نصب میکنند. دستگاه چمنزن و موتورهای تولید برق خانگی از این دست هستند. ولی در ایران به این مساله توجه لازم نشده است.
نوید مولویزاده نیز گفت: واحد تحقیق و توسعه، توانسته کاتالیستهایی با استاندارد یورو 5 ، تهیه و به تولید کنندگان خودرو ارائه دهد. با اینحال تلاش کردیم این قطعه را به لوازم یدکیها هم بدهیم تا مشتریان پس از انقضای عملکرد کاتالیست خودرو، بتوانند مجدد این قطعه را خریداری کنند. او با تائید بر معضل بازکردن کاتالیست در برخی خودروهای پرتردد و بازار اجاره این محصول، گفت: برای از بین رفتن این رفتارهای نادرست، دولت از طریق وزارت صنعت یا سازمان حفاظت از محیط زیست، میتواند با کمک به تولید کننده یا اعطای یارانه ، هزینه این قطعه استراتژیک که نقش بسیار مهمی در سلامت مردم دارد را پائین بیاورد.
اقدام دیگر هم می تواند، نوعی کدگذاری روی محصول تولیدی باشد. این کدگذاری با تعامل دولت و بخش خصوصی قابل انجام است و بر اثر آن، قطعه باز شده از یک خودرو قابل نصب بر روی خودرویی دیگر نیست.
به گفته وی، ضابطین انتظامی میتوانند با یک وسیله ساده، از وجود کاتالیست در خودرو با خبر شوند. در صورت نداشتن این قطعه، مواردی چون جریمه یا اعزام به پارکینگ هم انجام شود.
قائم مقام شرکت ایران دلکو افزود: با ادای احترام به تعمیرگاههای خودرو، باید تاکید کرد که برای خدمات مربوط به تعمیر، تعویض اگزوز و کاتالیست، به مراکز شناخته شده بروید. چرا که در موارد متعددی گزارش شده است که کاتالیست در برخی مراکز سرراهی یا شناخته نشده از خودرو برداشته شده و یا با قطعه کاتالیست فاقد اثرگذاری و از رده خارج، تعویض شده است.