خداحافظی با شاعر «یا مرگ یا مصدق»

پنج شنبه،۱۶ آبان ۱۳۹۸ - ۰۱:۵۸

مظاهر مصفا، شاعر، استاد دانشگاه و مصحح سرشناس آثار ادبی در زادگاهش در استان مرکزی به خاک سپرده شد.

خداحافظی با شاعر «یا مرگ یا مصدق»

مظاهر مصفا که زادۀ اراک بود و اصالت تفرشی داشت، پس از تحصیل در دارالفنون و سپس دانشسرای عالی، درجه دکتری خود را از دانشگاه تهران و زیر نظر بدیع‌الزمان فروزانفر دریافت کرد. شعار تاریخی و مشهور «یا مرگ یا مصدق» برگرفته از بیتی از یکی شعرهای مظاهر مصفا بود که در آن سروده بود: «آزادگان به راهت، از جان خود گذشتند/ با خون خود نوشتند، یا مرگ یا مصدق».

این چهره بی حاشیه و در عین حال سرشناس در جزوه‌ای که در سال ۱۳۵۷ منتشر کرد، در حاشیه یکی از شعرهایش با موضوع «مصدق» در این باره چنین توضیح داده بود: «اشاره است به شعار معروف "یا مرگ یا مصدق"... این همان قصیده است که گوینده در مجلس درس استاد فقید شادروان بدیع‌الزمان فروزانفر بعد از ۲۸ مرداد ۳۲ به خواندن آن آغاز کرد و خشم و خروش استاد را برانگیخت و ۹ سال از درس و کار بازماند.» اشاره مظاهر مصفا به اختلاف نظر او در مقام دانشجوی دکتری با بدیع‌الزمان فروزانفر در مقام استاد دانشگاه بر سر موضوع پایان‌نامه و نیز جدل لفظی با او بر سر شعر گفتن در ستایش مصدق است که باعث می‌شود آقای فروزانفر با او قهر کند و بدین ترتیب اخذ درجه دکتری آقای مصفا ۹ سال عقب بیفتد. وی سال‌های متمادی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران مشغول تدریس بود، اما در زمان دولت محمود احمدی‌نژاد در ردیف استادانی قرار گرفت که به‌طور اجباری آنان را بازنشسته کردند.

«ده فریاد»، «سی سخن»، «توفان خشم»، «سپیدنامه» و «سی‌پاره» مشهورترین مجموعه‌ اشعار مظاهر مصفاست و برخی تصحیحات و آثار پژوهشی او نیز عبارت است از: «دیوان سنایی»، «کلیات سعدی»، «دیوان ابوتراب فرقتی کاشانی»، «مجمع‌الفصحاء از رضاقلی‌خانی هدایت»، «دیوان نزاری قهستانی» و «جوامع‌الحکایات عوفی» . مظاهر مصفا یکی از قصیده‌سرایان شاخص ایرانی بعد از ملک‌الشعرا بهار است. وی در کشورهای افغانستان و هند و دیگر کشورهای فارسی‌زبان نیز شناخته شده است. قصیدهٔ «هیچِ» او یکی از شعرهای اوست که غلامحسین یوسفی در کتاب چشمهٔ روشن به بررسی آن پرداخته و صلاح الصاوی (شاعر و سخن‌سنج مصری) در کتاب العدمیّة فی شعر آن را ترجمه، نقد و بررسی کرده‌است.

مظاهر مصفا به خانواده‌ای اهل فرهنگ تعلق داشت. برادر و خواهرش هر دو از استادان زبان و ادبیات فارسی‌اند و خود نیز با امیربانو کریمی، استاد ادبیات فارسی دانشگاه تهران و دختر امیری فیروزکوهی، ازدواج کرد. مشهورترین فرزند او از این ازدواج علی مصفا، بازیگر و کارگردان، است.

در پیشینه مسئولیت‌های اجرایی مظاهر مصفا، ریاست پردیس فارابی دانشگاه تهران (پردیس قم)، دبیری دبیرستان‌های تهران، ریاست انتشارات و مدیریت مجله آموزش و پرورش، و دانشیاری دانشگاه شیراز نیز ثبت شده است.

مظاهر مصفا فرزند اسماعیل مصفا و برادرزاده حسینعلی خان نکیسا (نکیسای تفرشی) خواننده سرشناس دوره قاجاریان و رضاشاه) و نوه حاج ملارجبعلی تفرشی (تعزیه‌خوان پرآوازه در دربار ناصری و تکیه دولت و همچنین مؤذن ویژه محمدعلی‌شاه قاجار) است. برادر بزرگ‌تر وی ابوالفضل مصفا (مصفی)، و خواهر وی خانم مصفا (مادر فؤاد حجازی، آهنگ‌ساز) از استادان زبان و ادبیات فارسی هستند. او در جوانی با امیربانو کریمی (استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران)، دختر امیری فیروزکوهی (شاعر سرشناس معاصر)، ازدواج کرد.