او که همراه برادرش احمد در نوجوانی در یک کارواش در مشهد به کار مشغول بود، توانست با تلاش و خلاقیت، کارخانه خودروسازی ایران ناسیونال را تاسیس کند. کارخانه ای که فصلی تازه در توسعه صنعتی در ایران را گشود.
محمود و احمد خیامی در دهه 40 شرکت ایران ناسیونال که امروز ایران خودرو نام دارد را برای تولید اتوبوسهای بین شهری تاسیس کردند، البته برادران خیامی در سال ۱۳۵۱ راه تجاری خود را از یکدیگر جدا کرده و ایران ناسیونال به محمود خیامی رسید.
برادران خیامی قبل از انقلاب ده‌ها شرکت مختلف در صنایع سنگین ایجاد و خدمات بسیار زیادی را به توسعه صنعت در کشور کردند. بیمه آسیا، مبلیران، فروشگاه کوروش، کارخانه برجیستون، پیستون سازی ایران، ایدم تبریز و بانک صنعت و معدن از جمله برخی نامهای آشنایی هستند که برادران خیامی پایه‌گذار آنها بوده اند.ایران ناسیونال در سال ۱۳۴۵ قرارداد تولید پیکان را امضا کرده و تا سال ۱۳۵۳ شرکت به فروشی بالغ بر ۹۱ میلیارد تومان رسید.
پس از انقلاب، ایران ناسیونال، فروشگاههای زنجیره ای کوروش و سایر اموال این دو برادر مصادره شد. ایران ناسیونال به ایران خودرو و فروشگاههای کوروش به قدس تغییر نام یافتند. دو برادر مثل خیلی ها ناچار به ترک ایران شدند. احمد به آمریکا رفت و محمود خیامی هم به انگلیس.
دوران کودکی خیامی‌ها
محمود خیامی، فرزند حاج سید علی‌اکبر خیامی بوده و اهل طرقبه مشهد است. پدر او کامیون دار بود. ارتش روسیه که در دوران جنگ جهانی اول مشهد را اشغال کرده بود، کامیون‌های او را مصادره و پس از پایان جنگ به روسیه منتقل کرد. علی اکبر خیامی از آن پس مکان توقف گاه کامیون‌ها را تبدیل به تعمیرگاه کامیون نموده به کسب و کار ادامه داد. محمود که در آن زمان شاگرد «دبیرستان شاه رضا» در مشهد بود بخاطر کمک به پدر به تحصیل شبانه در «دبیرستان رازی» ادامه داد. محمود و برادرش در سال ۱۳۲۸ به تهران رفته و در آنجا با دریافت مجوز اتوبوس سازی، اولین قدم را در راه خودروسازی برداشتند.
وی مدیر بنیاد خیامی بود که در سال ۲۰۰۰ میلادی توسط وی تأسیس شد. این بنیاد در کنار فعالیت‌های خیریه در زمینه‌های بهداشت، کودکان و پناهندگان، فعالیت‌هایی را در زمینه گفتگوی بین ادیان را نیز در برنامه خود قرار داده‌است. خیامی در سالهای اخیر 110 مدرسه به نام امام علی در روستاهای استان خراسان ساخته و 8 مجموعه بزرگ آموزشی نیز به نام ثامن‌الائمه در مشهد احداث کرده‌است. او همچنین ساخت 18 مجموعه کار و دانش را در استان خراسان به پایان رسانده که هجده میلیارد تومان هزینه دربرداشته‌است.
در سال ۱۳۴۵ قراردادی با شرکت روتس انگلیس به منظور تولید پیکان، منعقد شد که یک سال بعد در ۲۴ اردیبهشت ۱۳۴۶ کارخانه خودروسازی به نام «ایران ناسیونال» با سرمایه حدود ۴۰۰ میلیون ریال تأسیس گردید که شامل زمین، اعتبار بانکی، ماشین آلات نو و کهنه، که قادر به مونتاژ روزانه ۱۰ دستگاه سواری و ۷ دستگاه اتوبوس و کامیون بود.
زمانی که شرکت آنها با تشکیلات جدید و نام رسمی “ایران ناسیونال” در سال ۱۳۴۶ و با سرمایه ۴۰ میلیون تومان ثبت شد، تنها می توانست روزانه ۱۰ خودروی سبک و ۷ خودروی سنگین (اتوبوس و کامیون بنز) تولید کند. هفت سال بعد، ایران خودرو با افتخار اعلام کرد که سرمایه شرکت در همین مدت کوتاه، بیش از ۱۲ برابر شده و ایران ناسیونال از نظر کیفیت و کمیت تولید، در ردیف بزرگترین خودروسازان آسیا قرار گرفته است. پس از آن، در سال ۱۳۵۲، ایران ناسیونال اعلام کرد که خودکفایی در تولید قطعات یدکی را در راس برنامه هایش قرار داده است.
پایه‌گذاری ایران‌خودرو
از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ پیکان در مدل‌های مختلف کار، لوکس، پیکان جوانان، استیشن و وانت و اتوبوس در مدل‌های اتوبوس ۳۰۲ شهری، بیابانی و سوپرلوکس و مینی‌بوس و آمبولانس تولید می‌گردید. افزایش تولید از سال ۱۳۴۶ شروع و سرانجام در سال ۱۳۵۶ حدود ۹۸۰۰۰ دستگاه پیکان تولید شد.در سال ۱۳۵۲ هدف و سیاست اصلی شرکت بر مبنای تولید داخلی قطعات و خودکفائی مطرح گردید، که در این راستا شرکت‌های بلبرینگ، پیستون و ایدم تبریز و شرکت رضای مشهد و ریخته‌گری تأسیس شد.در سال ۱۳۵۳ با افزایش قیمت نفت و درآمدهای ارزی، شرکت ایران ناسیونال به منظور حفظ بازار تصمیم به تولید پژو گرفت و سهام شرکت نیز در همین سال وارد بورس گردید و حدود ۴۵ درصد از سهام شرکت به عموم واگذار شد.
در اواخر سال ۱۳۵۶ و اوایل سال ۱۳۵۷ با توجه به اینکه پیکان قدیمی شده بود، تعویض آن در دستور کار قرار گرفت و بر همین اساس به منظور تولید خودروی جدیدتری با پژو فرانسه مذاکراتی انجام گرفت که در نهایت منجر به عقد قرارداد تولید پژو ۳۰۵ شد. اما قبل از انجام کار و همزمان با وقوع انقلاب اسلامی تمامی صنایع، ملی و در اختیار دولت قرار گرفت. با وقوع انقلاب اسلامی به موجب بند الف قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران مصوب ۱۶-۴-۱۳۵۸ شورای انقلاب اسلامی، شرکت ایران ناسیونال به اعتبار نوع صنعت، زیر مجموعه سازمان صنایع ملی با مدیریت وزارت صنایع قرار گرفت و ملی اعلام شد. این دوره همزمان با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران بود که از مهم‌ترین مسائل این دوره وجود مشکلات ارزی و اقتصادی از جمله نبود واردات، دشواری تهیه مواد اولیه از خارج، ضعف کیفیت و تحویل به موقع و فرسودگی دستگاه‌ها در ایران خودرو بود که تا سال ۱۳۶۱ همچنان ادامه داشت.
در همین سالها، حاج محمود خیامی با کمک گروهی دیگر از سرمایه داران ایران، بانک صنعت و معدن و فروشگاه های زنجیره ای کوروش را نیز بنیان نهاد. سال ۱۳۵۶، ایران ناسیونال اعلام کرد که می خواهد “پیکان” را از خط تولیدش خارج کند، با شرکت پژو وارد شراکت جهانی شود و تولیداتش را به کشورهای دیگر صادر کند. یکسال بعد، حاج محمود خیامی دستگیر شد، اموالش مصادره شد، همه دارایی ها، از جمله حساب های بانکی اش مسدود شد و خیلی محترمانه از کشور اخراج شد. او با ثروتی که از فروش “مرسدس” در آمریکا به دست آورد، شروع به ساخت مدرسه در مناطق روستایی استان خود (خراسان) کرد و آنقدر به این کار ادامه داد تا به یکی از بزرگترین مدرسه سازان تاریخ کشور تبدیل شد.
او همچنین به واسطه روابط بسیار نزدیکی که با کمپانی مرسدس بنز داشت صاحب چندین نمایندگی اتومبیل‌های مرسدس بنز در کشورهای انگلستان و ایالات متحده شده بود و از محل درآمد این نمایندگی ها فعالیت های فرهنگی و خیریه متنوعی را انجام می داد. حتی بسیاری از کارگران قدیمی ایران خودرو بارها از ارسال کمک های او به خانواده کارگران نیازمند و بیمار ایران خودرو سخن به میان آورده اند. بخش دیگری از ثروت خیامی هم به خرید اشیای عتیقه ایرانی در حراجی های بین المللی اختصاص یافته و بالاخره او، اکنون یکی از یاری رسانان به برنامه های فرهنگی ایرانیان در خارج از کشور است.
از زنده یاد محمود خیامی وصیت نامه ای نیز به جای مانده است که در نوع خود جالب توجه به نظر می رسد. دراین وصیت نامه آمده است: «موصی یک ثلث از کل دارایی خود را از تاریخ زیر (دوم مهرماه ۱۳۴۵) لغایت سی سال کامل خورشیدی برای خود حبس نمود که حق مصرف آنرا عینا ندارد و فقط حق دارد از درآمد حاصله ثلث به نسبت یک پنجم خاندان آل عبا و یک پنجم خرج آموزش و تعلیم و توسعه مذهب شیعه اثنی عشری و سه پنجم باقیمانده از درآمد ثلث را برای تعلیم و آموزش علمی و عملی و فنی و رسیدگی به کلیه امورات کارگران و فرزندان آنان که بی بضاعت باشند بنماید. پس از انقضای مدت ، کلیه ثلث را به منظور تشکیل موسسه فنی با کلیه وسایل لازمه قرار دهند و اقدام به تعلیم فنی کارگران بی بضاعت نمایند ، کلیه امورات و مندرجات این وصیت تا زمان حیات وصی (آقای سید احمد خیامی) با معظم له و پس از فوت مشارالیه با فرزند ذکور و ارشد حی موصی خواهد بود که این وصیت به او نامه به آنها تفویض می شود و موظفند که عین ثلث را همیشه جاودان و برقرار نمایند».
همای سعادت
احمد خیامی برادر محمود بعد از کودتای ۲۸ مرداد، به‌دلیل فعالیت‌های سیاسی، مورد تعقیب قرار می‌گیرد و برای رهایی از آزار مدتی به تهران می‌آید و مخفی زندگی می‌کند. اینجاست که همای سعادت بر دوش احمد خیامی می‌نشیند، وقتی که طبق روایت خودش، یک روز هنگام گشت‌زنی در خیابان سعدی از مقابل ویترین یک نمایشگاه بزرگ اتومبیل می‌گذرد و میخکوب می‌شود و با شرکت مریخ و مدیران آن، برادران سودآور آشنا می‌شود و می‌تواند نمایندگی مرسدس بنز در مشهد را بگیرد. شرح اعتماد کردن برادران سودآور به احمد خیامی و پذیرش او به‌عنوان نماینده فروش شرکت در مشهد بسیار به اجمال و سربسته بیان می‌شود. اما همین سکوی پرشی می‌شود برای رونق کسب‌وکار خیامی و سپس برادرش در مشهد، به گونه‌ای که خودش می‌گوید: «در سال ۱۳۳۲ که قدم به ۳۰سالگی گذاشتم، اولین اتومبیل مرسدس بنز را در مشهد فروختم و فهمیدم کم‌کم زندگی روی خوشش را به ما نشان می‌دهد. »
با رونق کار خریدوفروش اتومبیل، برادران خیامی شرکت تضامنی «برادران خیامی» را تاسیس می‌کنند و خیلی زود به تهران مهاجرت می‌کنند. در تهران خیامی می‌کوشد از یک فروشنده صرف فراتر برود و مستقیما با کارخانه بنز مکاتبه می‌کند. در سال ۱۳۳۷ به اروپا سفر می‌کند و در فرانکفورت با مدیران بنز دیدار و سعی می‌کند کار را از آن خود کند. همزمان روابط و مناسباتی با دربار و دولت و وزارت اقتصاد برقرار می‌کند. در نهایت خیامی موفق می‌شود کسب‌وکار مستقل خود را ایجاد کند. شرح ماجرای دیدار تلخ او با احمد سودآور (از مدیران شرکت مریخ) بسیار تامل‌برانگیز است.
ایران‌ناسیونال و پیکان
در نهایت برادران خیامی در سال ۱۳۴۱ با یکصد میلیون ریال سرمایه شرکت سهامی عام کارخانجات ایران‌ناسیونال را به ثبت می‌رسانند و در پانزدهم مهرماه ۱۳۴۴ بهره‌برداری از آن آغاز می‌شود. اولین محصولات شرکت، اتوبوس، مینی‌بوس با امتیاز دایملر بنز آلمان بود. پس از دیدار شاه از کارخانه و قول و قرارهایی که میان او و خیامی رد و بدل می‌شود، «این کارخانه در ۲۰ شهریور ۱۳۴۵ اجازه تاسیس کارخانجات ساخت انواع اتومبیل سواری چهارسیلندر را به دست می‌آورد.
سرمایه شرکت نیز به‌سرعت افزایش می‌یابد. در تاریخ ۲۳ اردیبهشت ۱۳۴۶، سالن تولید پیکان، با امتیاز گروه روتس انگلستان که بعدا به کرایسلر بریتانیا تغییر نام داد، و بعد از آن نیز با امتیاز شرکت تالبوت، ساخته شد و در کارخانه شمالی مورد بهره‌برداری قرار گرفت. سپس در زمینه توسعه تولید انواع خودرو از نوع اتوبوس و مینی‌بوس، سالن‌های ساخت اتوبوس مدل ۳۰۲ و مینی‌بوس ۳۰۹ با امتیاز دایملر بنز آلمان گشایش یافت. در مجموع از سال ۱۳۴۸، شروع تولید خودروی سواری پیکان، تا سال ۱۳۵۷ نزدیک به ۴۰۰ هزار دستگاه انواع خودرو پیکان تولید شد»
آرزوی ناکام خیامی
محسن جلال‌پور، رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران گفت: محمود آقا خیامی آرزو داشت پس از درگذشت، در بارگاه امام رضا دفنش کنند. خیلی پیگیری کرد و خیلی‌ها پیگیری کردند؛ اما نشد. متأسفانه با خبر شدم که ساعاتی پیش دار فانی را وداع گفته و به برادرش احمد آقا پیوسته است.
دو برادر به اتفاق، کارخانه ایران ناسیونال (ایران خودرو) را در اوایل دهه ۴۰ راه‌اندازی کردند و تا اوایل انقلاب در ایران ماندند اما پس از آن مهاجرت کردند. احمد آقا سال ۱۳۷۹ و در سن ۷۷ سالگی درگذشت و محمود آقا نیز ۹۰ سال از خدا عمر گرفت.
محمود آقا که برادر کوچک‌تر احمدآقا بود، در سالهای گذشته با بیماری آلزایمر دست و پنجه نرم می‌کرد، اما نهادها و بنیادهای خیریه‌اش همچنان کار می‌کردند. به گمانم بیش از ۱۰۰ مدرسه و هنرستان در روستاها و شهرهای کوچک خراسان ساخت.
نشان های ارزشمند در خارج از ایران
محمود خیامی دارای چند نشان و لقب اروپایی بود، از جمله نشان فرمانده عالی امپراتوری بریتانیا(CBE) که از عالی‌ترین نشان‌های لیاقت در بریتانیا و تنها یک درجه پایین‌تر از لقب سِر است.
او در زمان اهدای این نشان گفته بود که دریافتش کمی برایش ناراحت‌کننده هم هست، چون او را به یاد جوانان ایرانی می‌اندازد که لیاقت انجام کارهای زیادی در ایران دارند، ولی به خارج مهاجرت کرده‌اند.
در پایان باید گفت نوشتن تاریخ کارخانجات موثر و مهمی چون ایران‌ناسیونال (ایران‌خودرو) و فروشگاههای پیشرویی مثل کوروش که نیای مال‌ها و مگامال‌های کنونی محسوب می‌شوند، برای شناخت تاریخ اقتصادی ایران مدرن اهمیتی اساسی دارد؛ به‌خصوص که این کسب‌وکارها تاثیرات شگفت‌انگیزی در تحولات سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ایران ایفا کردند و در مورد ایران‌خودرو می‌توان گفت، هنوز هم ایفا می‌کنند.
