سیدحمید حسینی * - مدتی است که ایران در حال گسترش تجارت با همسایگان خود است. این کشورها مشتریان محصولات جدید صادراتی کشور نظیر بنزین شده‌اند. تجارت ایران و کشورهای همسایه، مزایایی نظیر انتقال و حمل آسان محموله‌ها و کالاها و بازگشت ارز حاصل از آن حتی در دوره تحریم دارد. ضمن آنکه در برنامه پنجم و ششم توسعه نیز بر افزایش حضور ایران در بازار کشورهای منطقه تأکید شده است و این موضوع، افزایش همبستگی میان کشورهای منطقه را هم به‌دنبال خواهد داشت.
در این راستا، همسایگان ایران می‌توانند پول محصولات ایران را بواسطه ارزهای محلی یا کالاهای مورد نیاز ایران پرداخت کنند. بازگشت درآمدهای ایران از کشورهای همسایه حتی با وجود تحریم‌های بانکی، یک مزیت بزرگ است که تقویت همکاری‌ها را به‌دنبال خواهد داشت و باید در دورانی که تحریم‌ها برداشته می‌شود نیز این روند ادامه یابد. بویژه در زمینه انرژی که این کشورها نیازمند برق، گاز و فرآورده‌های نفتی تولیدی ایران هستند و کشور ما هم ظرفیت صادراتی در این زمینه‌ها دارد. از این رو در شرایط کنونی که تحریم‌ها، درآمدهای نفتی را کاهش داده است، اگر به سمت افزایش تولید فرآورده‌های نفتی و بهبود کیفی آنها و افزایش صادرات برق و گاز گام برداریم، می‌توانیم حتی بخشی از کمبود درآمدهای ارزی را از این محل جبران کنیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در حال حاضر، ایران با ظرفیت‌های موجود می‌تواند 6 تا 7 میلیارد دلار از این محل برای کشور درآمدزایی داشته باشد. به‌طور کلی نیز ظرفیت ارزآوری تا 14 میلیون دلار از بخش‌هایی مانند صنعتی و پتروشیمی و معادن وجود دارد که می‌تواند بخش اعظمی از ریزش‌های درآمدهای نفتی را جبران کند. فقط لازم است نگاه ویژه تری به موضوع داشته باشیم. صادرات گاز به عراق در سال‌های اخیر درآمد ارزی خوبی ایجاد کرده است.
اکنون کشور ما روزانه حدود 40میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر می‌کند و از این محل بیش از 5 میلیارد دلار منابع ارزی به دست می‌آورد. با تقویت این بازارها می‌توان درآمدها را بیشتر کرد؛ همان‌طور که در سال‌های اخیر دوبرابر شد. اما اگر به بازارمنطقه و کشورهای همسایه دقیق‌تر نگاه کنیم، متوجه ظرفیت‌های مهمی خواهیم شد که در صورت چانه زنی می‌توان سهم بیشتری از این بازار را نصیب کشور کرد؛ ظرفیت‌هایی که تاکنون مغفول مانده است. آمارها نشان می‌دهد حدود 927 میلیارد دلار در سال واردات کشورهای همسایه و نزدیک ایران است. تقریباً چند کشور مهم نظیر روسیه، ترکیه و امارات متحده عربی بازار 500 تا 600 میلیارد دلاری از این واردات هستند و بقیه کشورها هم حدود 300 میلیارد دلار در هر سال واردات انجام می‌دهند. یعنی یک بازار بزرگ صادراتی در مجاورت ایران است که فقط 24 میلیارد دلار از آن سهم ایران شده است. البته آمار درآمدهای حاصل از صادرات فرآورده‌های نفتی در این گزارش‌های گمرک نمی‌آید اما بازهم سهم ایران از این بازار اندک است. به‌هر حال بازاریابی ایران در منطقه و اتخاذ کالاهای جدید برای صادرات که ارزش افزوده بالاتری از نفت دارند، اقدام مثبتی است اما کافی نیست.
نباید از فرصت‌های بی‌نظیر صادراتی به کشورهای همسایه غافل شد. آن هم در شرایطی که کشورهایی نظیر ارمنستان، افغانستان، پاکستان و آسیای میانه ظرفیت پالایشی ندارند و وارد‌کننده فرآورده‌های نفتی هستند. ما با استفاده از این امکانات موجود در کشور هم می‌توانیم صادرات را افزایش دهیم و برای کشور درآمد ایجاد کنیم. آنگاه می‌توان نفت را راحت‌تر از بودجه کنار گذاشت و درآمدهای پایدارتر و مطمئن تری برای کشور ایجاد کرد.
* دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق
