بخش نفت، گاز، پتروشیمی از بخشهای کلیدی اقتصاد کشور است که عملکرد آن بر امنیت اقتصادی فعاليت مناطق آزاد و ويژه اقتصادي تاثير فراواني دارد.
به ترتيبي كه رونق آن پیش زمینه اصلی تحقق سایر فعالیتهاي کسب و کار، سرمایه گذاری و کاهش هزینه های مبادله براي ايجاد فضای اطمینان بخش در مناطق به شمار می رود. سرمایه‌گذاری و توسعه حوزه نفت، گاز، پتروشیمی و انرژی‌های تجدید پذیراز اولويت هاي مهم مناطق آزاد و ويژه اقتصادي كشور براي ایجاد ظرفیت جذب سرمايه گذاري، توسعه فناوری‌های اولویت‌دار و به‌کارگیری آن‌ها در صنایع مرتبط و ارتقای فناوری‌های موجود و بومی‌سازی آن‌ها به شمار مي روند.
اين صنايع كلان و راهبردي به لحاظ ظرفيت هاي آن در مناطق و ارزش افزوده و جذابیت هایي كه برای ذینفعان و سرمایه گذاران داخلی و خارجی دارند، مي توانند به عنوان پيشران توسعه صنعتي مناطق آزاد و ويژه اقتصادي قلمداد شوند؛ به ويژه آنکه كه ظرفیت های موجود توسعه سرمایه گذاری در حوزه انرژي اعم از نفت، گاز، پتروشیمی و انرژی هاي تجديد پذير، قادر است شرکت های داخلي و خارجي را در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی با مشارکت بازار سرمايه براي تامین مالی از طريق بورس، بانک و بیمه فعال نمايد. توسعه استقرار این صنایع همچنين مي تواند لجستیک و دسترسی به منابع آبی تجدید پذیر را در بهره برداری موفق از پروژه های سرمايه گذاري مبتني براقتصاد دریامحور بيش از پيش رونق ببخشد.
در تحلیل نقش و جایگاه ویژه صنعت نفت در برنامه ششم توسعه، رشد سالانه ارزش افزوده برای منابع هیدروکربوری حدود ۷ درصد برآورد شده است. مناطق آزاد و ويژه، داراي زير ساخت هاي نرم افزاري و سخت افزاري براي توسعه صنعتي كشور متناسب با ظرفيت هاي ملي بوده و با توجه به ظرفيت هاي برونزاي كشورهاي همجوار ، ماموريت هاي مختلفي را براي تحقق اهداف اقتصاد توسعه با هدف حضور فعال در بازارهاي جهاني و منطقه اي، توليد و صادرات كالاهاي صنعتي و تبديلي و تنظيم بازار كار و كالا دنبال مي كنند.
ازاين رو، بهره برداري از تجربیات موفق كشورهاي دنیا براي استفاده اقتصادي از اين ظرفیت ها و مزیت ها در مناطق آزاد و ويژه اقتصادي مي تواند این صنایع را به موتور پیشران اقتصاد کشور تبديل كند. همچنين طرح مسائل و فرصت های موجود در صنایع انرژی کشور زمینه را برای استفاده از تازه ترین روش ها در خصوص روش های نوین تامین مالی، بورس انرژي، تامین کالا، تقویت حوزه دانش بنیان و به روز سازی فناوری، برای عملياتي كردن پروژه های این صنعت فراهم مي كند. استفاده از تجربیات موفق دنیا در مناطق آزاد و ويژه در توسعه صنايع انرژی و نیز بهره مندی از تجربیات داخلی در دهه های گذشته و با حضور فعالان بازارهای مالی، سرمایه گذاران، مجموعه های نوآور و کارآفرین و سایر ذینفعان و دست اندکاران این زیست بوم نیز، چشم انداز تازه توسعه پایدار را در فعالیتهاي پیش رو ترسیم مي‌كند.
به علاوه، با متنوع سازي محصولات و فرآورده های پتروشيمي، مي توان بازارهاي متعددي را خلق كرد و با جذب سرمايه گذاري به تکميل زنجيره ارزش در توسعه صنايع انرژي مبادرت نمود. توسعه صنايع پايين دستي پتروشيمي نيز با هدف تکميل زنجيره ارزش از خام فروشي جلوگيري كرده و براي تحقق اين هدف، فعالان بخش خصوصي نقش مهمی دارند.
در اين باره، ساماندهی محیط حکمرانی زنجیره ارزش از مسیر تفکیک کارکردهای تنظیم‌گری، توسعه‌گری و تصدی‌گری، بسيار مهم است. به طوري كه طراحی سازوکارها و قواعد اثربخش در متن قانون برنامه هفتم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي یا در بسته هاي قوانین جدید با هدف همراستاکردن منافع بنگاهی، ملی و توسعه متوازن زنجیره ارزش از اولويتهاي مناطق آزاد و ویژه، به شمار مي روند. هدف‌گذاری توسعه زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی براي تولید محصولات راهبردی با هدف تاب‌آوری زنجیره تأمین صنایع تکمیلی و پایین‌دستی داخلی (ذکر اسامی طرح‌های راهبردی/ پیشران، توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی و ارائه الزامات مورد نیاز جهت اجرایی‌سازی این طرح‌ها در طول برنامه هفتم) حائز اهميت است. به دلیل تعــدد و پیچیدگی قابل توجه مسائل و موضوعات در صنعت نفت، دستیابی بـه اهـداف برنامه هاي توسعه اي در كشور نیازمند تعیین اولویتها در برنامه‌ریزی كلان سازمانهاي مناطق آزاد و ويژه دارد كه جا دارد به آن توجه بيشتري شود.
*مشاور رییس جمهور و دبیر شورایعالی مناطق آزاد تجاری، صنعتی و ویژه اقتصادی
