اعضای کانون بانکهای ایرانی در اروپا دوازدهم اسفند ماه در ساختمان بانک کارآفرین در تهران گرد هم آمدند تا آخرین وضعیت استفاده از بستر بانکی برای تامین مایحتاج کشور را بررسی کنند.
این جلسه با حضور «حمید قنبری» مدیر اداره تامین اعتبارات ارزی، مدیران عامل بانکهای ایرانی، «علی دیواندری» رئیس پژوهشکده پولی و بانکی و فعالان اقتصادی و مالی ایران در آلمان و نیز سفیر پیشین کشورمان در برلین، پشت درهای بسته برگزار شد تا اعضا بتوانند بدون «سانسور» به بیان دیدگاه های خود بپردازند.
پس از اتمام این نشست، «حمید تهرانفر» مدیرعامل بانک کارآفرین،« علی ماجدی» سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در آلمان، «نادر مالکی» رئیس انجمن بین المللی بانکداران در آلمان و «سیاوش نقشینه» صاحب نظر پولی و بانکی و مدیرعامل بانک تجاری ایران و اروپا به پرسش های خبرنگاران درباره آینده روابط بانکی با اروپا پاسخ گفتند.
این نخستین جلسهای است که بانکداران ایرانی در اروپا، در تهران برای مقابله با تحریمها برگزار کردهاند؛ برآیند این جلسه چه بود و آیا درباره استفاده از اینستکس بحث شد؟
مالکی: این جلسه فوق العادهای بود؛ همانطور که میدانید حدود 2 سال پیش انجمن بانکهای ایران در اروپا با همکاری پژوهشکده پولی و بانکی و سفارت ایران در آلمان شکل گرفت؛ هدف از این کار در آن مقطع زمانی، این بود که یک صدای واحد اقتصادی بانکی بوجود بیاوریم.
تا آن زمان هر بانک برای خودش کار می کرد؛ زمانی که کار را شروع کردیم هنوز برجام وجود نداشت و حالا که آمریکا راه خودش را از برجام جدا کرده، فعالیت چنین سازمان هایی برای تامین کالاهای مورد نیاز کشور بیشتر میشود و بنابراین باید روابط بین بانکهای ایرانی و اروپایی را تقویت کنیم.
تا به امروز اروپا در کنار ایران مانده و حاضر است با کشورمان کار کند؛ همین شرکت جدیدی که آلمان، انگلیس و فرانسه تشکیل داده اند( اینستکس) کار مهمی است؛ البته هر چیزی زمان میخواهد اما برای ما راه اندازی این کانال بسیار جالب بود و باید شبیه به آن را در ایران هم داشته باشیم که به هم وصل شوند.
باید گفت امروز فضا نسبت به گذشته خیلی فرق میکند و مثبت تر شده است زیرا ایران موفق شده اروپا را از دست ندهد و همین که اروپا در کنار ایران است، خودش اثر مثبتی بر مسایل اقتصادی دارد.
وزیر خارجه آلمان چندی پیش گفت که قرار نیست از بستر اینستکس کالاهای مشمول تحریم مبادله شود. آیا قرار است از طریق این کانال فقط کالاهای اساسی، غذایی و دارو تامین شود؟
مالکی: هر شرکتی که شروع به کار میکند، برای ابتدای راه باید قدمهایی را بردارد؛ به نظر من کمی زود است که جواب چنین سوالهایی را بدهیم؛ مهم این است که دولت ایران یک شرکت و دولتهای آلمان، فرانسه و انگلیس یک شرکت بوجود آوردهاند و این خودش یک موفقیت بزرگ است ولی باید روی آن کار کرد؛ اینکه تا چه اندازه طول خواهد کشید، باید پیش برویم.
در نهایت این کارها باید دستاورد اقتصادی هم داشته باشد.
مالکی: این کانال را برای همین بوجود آوردهاند؛ باید مثبت بیندیشیم.
تهرانفر: از این منظر به موضوع نگاه کنیم که در آغاز راه هستیم و سقف یک میلیارد دلار فعلا برای کالاهای اساسی و کالاهایی است که تحت تحریم نیستند اما بالاخره این مجرا باید باز باشد که البته دوستان بانکی در داخل و خارج در تلاشند که کانال را فعال کنند؛ اگر این مجرا باز شود، حتی امکان گسترش آن به خارج از مرزهای اروپا نیز وجود خواهد داشت.
نقشینه: باید بپذیریم که اینستکس بدون تردید گشایشهایی برای کشور به همراه دارد؛ میزان این گشایش بستگی به حیطه عمل و دامنه عمل آن دارد؛ اینکه آیا به تامین کالاهای بشر دوستانه محدود میشود یا اینکه میتوانیم کالاهای مجاز صادراتی را هم در آن بگنجانیم بسیار مهم است.
از طرفی هم این مهم است که این حساب را چگونه تغذیه کنیم چون هر نوع تخصیص ارز از محل اینستکس بستگی به این دارد که ابتدا چگونه برایش موجودی درست کرده و از محل آن تخصیصها را انجام دهیم.
در جلسه امروز مدیران بانک مرکزی گزارشی از اقدامهای خود مبنی بر اینکه چگونه میخواهند گام به گام کارها را جلو ببرند، ارایه کردند. اول باید ببینند که گام اول چقدر تاثیرگذار خواهد بود و سپس کم کم آن را توسعه دهند.
اینکه آیا عملکرد اینستکس به سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس محدود میشود و یا کل اروپا را در برمیگیرد، پرسشهایی است که فاز به فاز قرار است جلوبرود.
آخرین وضعیت بانک های ایرانی در اروپا پس از بازگشت تحریم های آمریکا چطور است؟
نقشینه: در دوره پیشین تحریمها، بانکهای ایرانی در اروپا دچار یک سکته شدند و به ناچار با صرف هزینههای سنگین کادر آموزش دیده خودشان را ترخیص کردند؛ پس از برجام فوری خود را بازسازی کردند تا انجام معاملات را از سر گیرند و حتی به لحاظ سخت افزاری و نرم افزاری امروز توان لازم را دارند اما موضوعی که اکنون وجود دارد، به مسایل سیاسی باز می گردد که عملکرد اینها را کند کرده است.
در برخی کشورها میتوانند پرداختهایی را انجام دهند و اعتبارات اسنادی گشایش دهند ولی در برخی کشورها و همچنین طرفهایی که با آمریکا کار میکنند؛ مشکلاتی وجود دارد. شرکتهای بزرگ که بازار آمریکا را به ایران ترجیح نمیدهند هنوز با ایران کار میکنند اما برخی شرکتهای بزرگ و متوسط فعلا دست نگه داشتهاند که آینده چه میشود.
در بیانیه راه اندازی اینستکس، یکی از خواستههای سه کشور اروپایی روشن شدن وضعیت ایران در گروه ویژه اقدام مالی (FATF) بود. این موضوع چقدر برای فعال شدن این کانال مالی اهمیت دارد؟
نقشینه: یک بانک بدون آنکه کشورش تمام مراحل همکاری با گروه ویژه اقدام مالی را طی نکرده باشد، امکان فعالیت بین المللی ندارد؛ به شرایط الان نگان نکنید، اگر سه ماه دیگر ایران از فهرست خاکستری به لیست سیاه اف ای تی اف بگردد، باید دور همین روابط کارگزاری محدود را هم خط کشید. این موضوع به کل دنیا بر میگردد؛ هر کشوری که عضو این گروه نباشد، بانکهای آن نمیتوانند با دنیا کار کنند.
تهرانفر: تصور غلط در کشور ما این است که اگر اف ای تی اف را نپذیریم دولتها در مسیر تجارت سنگاندازی میکنند در حالی که اصلا چنین نیست چون بانکها تک به تک با یکدیگر کار میکنند و اصلا هم تحت فشار دولتهای خود نیستند.
ما پس از برجام سفرهای زیادی برای توسعه روابط کارگزاری بانکی داشتیم؛ از کشورهای دیگر هم هیات های زیادی آمدند و حتی دولت ها هم راغب بودند که روابط بانکی به شرایط پیش از تحریم ها برگردند اما در نهایت این بانک بود که تصمیم می گرفت با ایران کار بکند یا نه.
اینکه فکر کنیم اگر اف ای تی اف را نپذیریم، دولتها بر بانکهای خود فشار میآورند که با ایران کار کنند، اصلا چین نیست چون بانکها خصوصی هستند و خودشان درباره سرنوشت کاری خود تصمیم می گیرند و حتی اگر دولتها آنها را تحت فشار قرار دهند، کار نمیکنند.
پس با این اوصاف اگر عضو این گروه نشویم، ارتباط مالی ما با دنیا قطع می شود؟
تهرانفر: یعنی ارتباطات مالی از کانال رسمی آن که همین بانک است، به هم میخورد و باید از طریق چمدانی و کوچه پس کوچه ها کارهایی کنیم.
آیا بازگشت تحریمها هزینه مبادلات مالی بانکهای ایرانی را افزایش داده است؟
نقشینه: این هزینهها اصلا قابل مبادله نیست؛ هرقدر محدودیتها بیشتر شود هزینه ها بالا میرود. در این شرایط خاص همه باید دست به دست هم دهند که مشکل حل شود.
باید بپذیریم که حجم اقتصاد زیرزمینی جهان یک هزار و 850 میلیارد دلار است که فقط حدود 550 تا 600 میلیارد دلار آن به تجارت مواد مخدر بر میگردد؛ حالا همه میخواهند این میزان پول را از طریق شبکه بانکی تطهیر کنند.
اگر دنیا میخواهد به آرامش برسد، باید جلوی این مبادلات گرفته شود.
منتقدان همکاری ایران با اف ای تی اف میگویند که با این کار هم اطلاعات ایران و هم حمایت از گروههای آزادیبخش برای دشمنان افشا می شود.
نقشینه: به این حرف ها کاری نداشته باشید؛ به این فکر کنید اف ای تی اف برای شفاف سازی در مبادلات ایجاد شده است پس ببینید چند کشور دنیا الزامات آن را پذیرفتهاند و چند کشور نپذیرفتهاند.
ایران باید تصمیم بگیرد که در بین گروه اندک و انگشت شمار کشورهایی قرار داشته باشد که خارج از اف ای تی اف هستند و یا اینکه میخواهد در جامعه بین المللی زندگی کند.
تهرانفر: در مورد عضویت در کنوانسیون مبارزه با جرایم سازمان یافته فراملی (پالرمو) هم میگویند که تنها هشت کشور آن را نپذیرفتهاند که متاسفانه نام ایران هم در آن گروه قرار دارد.
افی ای تی اف 40 توصیه دارد که هیچ کشوری همه این توصیهها به طور کامل اجرا نکرده است؛ در قوانین بین المللی همه مقررات 100 درصدر اجرا نمیشود بلکه اول کشورها کلیات را می پذیرند و تلاش می کنند تا بندهای آن را اجرا کنند.
منتقدان میگویند عضویت اف ای تی اف منافع ملی را تهدید میکند
نقشینه: این بستگی دارد که تعریف شما از منافع ملی چه باشد.
تهرانفر: مخالفان اف ای تی اف میگویند که اگر عضو آن نشویم، عملیات بانکی با مشکل مواجه میشود در حالی که چنین نیست؛ این مشکل عمقی دارد که بانکها در گام نخست آن هستند و بنابراین باید گفت کل کشور دچار مشکل میشود؛ برای نمونه اگر نتوانیم دارو وارد کنیم یا موادغذایی و مایحتاج کشور را تامین کنیم آیا اقتصاد کشور تحت تاثیر قرار نمیگیرد؟ وقتی میگوییم منافع ملی یعنی اگر عضو نشویم همین میزان فعالیت بانکی را هم نخواهیم داشت.
گاهی از برخی از اظهارنظرها تاسف می خورم؛ یکی از آقایان میگفت دولتهای اروپایی بابت عضویت ایران در اف ای تی اف تضمین بدهند؛ در پاسخ باید گفت تاکنون به کدام کشور تضمین دادهاند. در شرایطی که لیبی، افغانستان و عراق که تروریستها در آنجا به شدت فعالند عضو اف ای تی اف شدهاند، چرا ایران باید با این گروه همکاری نکند. این حرفها بهانه است.
ماجدی: حجم مبادلات ارزی کشور را با کمکهایی که انجام میشود، باید بسنجیم و ببینیم کدامیک اصل است. ایران سالی 90 میلیارد دلار مبادلات تجاری دارد که شامل صادرات نفتی و غیرنفتی است؛ جواب روشن است که کدامیک را اصل کار قرار دهیم.
درباره اینستکس هم باید گفت وقتی مجموع سه کشور اروپایی عضو برجام با وجود مخالفت آمریکا ساز و کاری تعریف کرده و از آن حمایت سیاسی می کنند، خود اقدامی ارزشمند است زیرا بدون حمایت سیاسی این سه کشور محمدیت در عمل ایجاد میشود و لذا ابتدا وزن سیاسی آن را باید در نظر بگیرید و سپس وارد مباحث اجرایی شوید.
فراموش نکنیم این کار هم برای ما جدید است و هم برای اروپاییها و لذا امری زمانبر است و باید به شکلی جلو رفت که دچار برجام مجدد نشود بنابراین بهتر است گام به گام و استوار به پیش رفت.
کانالهای موجود ارتباطات مالی که همچنان هست و اینستکس به کانال های موجود اضافه میشود. در شرایط فعلی چون اروپا ما را تحریم نکرده است، آنچه مانع میشود، دولتها نیستند بلکه میگویند باید مقررات ضد پولشویی باید رعایت شود، اگر شرکت یا بانک اروپایی بپذیرد که با ما کار کند، کار میکنند.
یعنی باید بین بخش حاکمیتی و دولت و بخش خصوصی بخاطر منافع تجاری تفکیک قائل شویم لذا وقتی دولتها میآیند و سازوکار جدیدی ایجاد میکنند و شرکتها را تشویق میکنند که با ایران کار کنند یعنی از آنها حمایت کردهاند و نفس همین کار در این شرایط ارزشمند است.
درهم تنیدگی اقتصاد جهانی طوری است که همانطور که برای ما بازدارند است، به همان نحو هم می تواند کمک کننده باشد. هم نباید انتظار زیادی داشت و هم نباید ناامید بود ولی در مجموع می شود گفت دریچه جدیدی باز می شود که باید به تدریج آن را بسط داد.
آیا مبنای عملکرد این کانال مالی باید صادرات نفت ایران به اروپا باشد؟
نقشینه: اگر مبنا را در این کانال نفتی قرار دهیم که به اروپا صادر می کنیم و حتی همه صادرات غیرنفتی که عمده آن پتروشیمی و محصولات معدنی است را بیفزاییم، باز هم تکافوی نیاز ما را نمی دهد چون ایتالیا، اسپانیا و یونان از ایران نفت می خرند و البته خیلی هم کم خریداری می کنند. مگر اینکه آنها را وادار کنیم نفت بیشتری بخرند یا بپذیرند که درآمد حاصل از فروش نفت به چین ، کانال اینستکس را تغذیه کند.
البته این کار هم سختی های خود را دارد چون به چین هم گفته شده که اگر از ایران نفت می خرید باید پولش را نگهداری کرده و کالا تحویل بدهی. اینها مسایلی است که باید روی آن کار کرد.
در شرایط کنونی بانک ها برای روابط کارگزاری بسیاری از مقررات اف ای تی اف را رعایت می کنند. یعنی مقررات را رعایت می کنیم اما با پیوستن به آن مشکل داریم؟
تهرانفر: وقتی با یک بانک در هر کشوری قرارداد کارگزاری منعقد می کنیم، یک پرسشنامه 300 سوالی بین دو بانک تبادل می شود که باید به آنها که درباره تطبیق با مقررات ضد پولشویی است پاسخ دهیم؛ این تصور اشتباهی است که دولت ها می توانند به بانک های خود فشار بیاورند که با ایران کار کنند زیرا روابط کارگزاری بانک به بانک منعقد می شود و ارتباطی به دولت ها ندارد.
به عنوان پرسش آخر، آیا حیات اینستکس به عضویت ایران در اف ای تی اف وابسته است و آیا ممکن است نتواند کارکرد خود را داشته باشد؟
نقشینه: احتمال آن بسیار زیاد است.