جهش مصرف بنزین، اولین هدیه کاهش محدودیت‌های کرونایی در کشور است. آمارهای رسمی پخش فرآورده‌های نفتی به عنوان متولی توزیع سوخت کشورمی‌گوید؛ متوسط مصرف روزانه بنزین در 11 ماه نخست امسال به مرز 90 میلیون لیتر رسیده و پیش بینی می‌شود با احتساب افزایش 10 درصدی مصرف، در سال 1401 شاهد عرضه روزانه تا سقف 100 میلیون لیتر بنزین در پمپ بنزین‌ها باشیم. جهش مصرف بنزین، بدترین خبر برای صنایع پالایشی و البته پتروشیمی کشور است. اما چرا؟ با جهش مصرف این فرآورده پرطرفدار نفتی در گام نخست خوراک نفتایی که می‌تواند راهی واحدهای کراکینگ و ریفورمیت پتروشیمی‌ها شود باید روانه برج ایزومریزاسیون پالایشگاه‌های نفت شود تا در نهایت این نفتای ارزشمند با تبدیل به بنزین در باک خودروها بسوزد !
همزمان با مرور تحولات افزایش مصرف بنزین کشور، در طول سه دهه گذشته که پتروپالایشگاه‌های اراک، اصفهان، تبریز و ... ساخته شده‌اند، خوراک سنتی این پتروپالایشگاهها که این سال‌ها به دلیل خصوصی‌سازی از بدنه دولت منفک شده‌اند، نفتاست. به‌عبارت ساده تر، نفتای تولیدی این پالایشگاه‌ها، شکل دهنده زنجیره پتروشیمی در شرکت‌های دیواربه دیوارپالایشگاه‌ها بوده است. تخصیص خوراک نفتا به پتروشیمی‌ها به خودی خود عاری از اشکال و ایراد است اما ضعف بزرگ تک محوری شدن خوراک نفتای پتروپالایشگاهها از دو جهت تهدیدهایی را برای پایداری زنجیره‌های ارزش صنایع پتروشیمی و پتروپالایشگاهی ایجاد می‌کند. چالش اول به جهش مصرف بنزین بازمیگردد و با افزایش مصرف و به تبع آن تولید بنزین، خوراک پتروشیمی‌ها دستخوش نوسان می‌شود و مشکل دوم کاهش حاشیه سود صنایع پتروشیمی نفتامحور است. در شرایط فعلی برای حل این دو چالش سنتی و البته تاثیرگذار که حاشیه سود و پایداری تولید پتروشیمی‌ها را دستخوش اما و اگر می‌کند چه باید بکنیم؟
ایران از نظر سبد خوراک صنایع پتروپالایشگاهی، ثروتمندترین کشورجهان است. اگر نگاهی به رقبای سنتی ایران در منطقه خاورمیانه و حوزه کشورهای خلیج فارس بیاندازیم کشورهای نفت‌خیزی مثل عراق، عربستان، کویت، امارات متحده عربی نفت کافی در اختیار دارند، اما گاز ندارند. کشورهایی مثل ترکمنستان و قطر هرچند از نظر گاز غنی هستند اما ظرفیت بالای تولید نفت ندارند. ایران یکی از معدود کشورهای جهان است که طیف گسترده و متنوعی از انواع خوراک‌های بالادستی و میان دستی گازی و نفتی را در اختیار دارد، نگاهی به فهرست آماری نشان می دهد، انواع نفت خام‌های سبک، سنگین، فوق سنگین و فوق سبکی مثل میعانات گازی از عدد «ای.پی.آی» 10 و 12 تا مرز 50 تا خوراک صنایع میان دستی همچون انواع نفتای ترش و شیرین، پروپان، بوتان، متان، اتان، پنتان و ... سبدی را تشکیل می‌دهند که می‌توان به مدد این سبد متنوع خوراک، اقدام به ساخت و توسعه قریب به اتفاق زنجیره‌های ارزش در قالب صنایع پتروپالایشگاهی کرد.
با مرورعزم جزم دولت برای توسعه پتروپالایشگاه سازی، به همت بخش خصوصی و سرمایه‌گذاران غیردولتی می‌توان با تعریف و ساخت طرح‌های خوراک ترکیبی مشابه دو مگاپروژه خوراک ترکیبی که از سوی شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس ساخت آن در عسلویه و ماهشهر کلید خورده و استفاده همزمان چند خوراک گازی و نفتی انواع و اقسام محصولات پتروشیمی، پلیمری و شیمیایی را تولید و عرضه کرد.
اشتباه بزرگ آنجایی خودش را نشان می‌دهد که برخی از دولت‌مردان و مدیران سیاست‌گذار بر این باورند که برای ساخت پتروپالایشگاهها و احیای این صنعت ارزش آفرین، باید چرخ را از نو اختراع کرد. درحالی که ساخت و توسعه صنعت پتروپالایشگاه‌سازی به حدود 20 سال قبل بازمیگردد و نمونه بارز این پتروپالایشگاه‌سازی را می‌توان در پتروشیمی «جم» عسلویه جستجو کرد.اگرنگاهی به سبد خوراک پتروشیمی «جم» بیاندازیم، ترکیبی از اتان، پروپان، بوتان، پنتان و خوراک‌های سبک و سنگین زنجیره آروماتیک منجر به تولید متنوع ترین محصولات پتروشیمی در این شرکت شده است؛ به طوری‌که از «جم» به‌عنوان کلکسیون محصولات پلیمری صنعت پتروشیمی یاد می‌شود.
در کنار زنجیره‌های ارزش محصولات پتروپالایشگاهی، می‌توان از میلیون‌ها بشکه ظرفیت مازاد نفت خام و میعانات گازی موجود کشور برای تامین خوراک واحدهای جدید تقطیر استفاده کرد. در گام نخست با احداث واحدهای تقطیری که هم اکنون از نظر دانش فنی و لایسنس به بلوغ کامل این واحدها دست یافته‌ایم، ظرفیت تولید نفتای کشور را افزایش دهیم و سپس با استفاده از خوراک‌های ترکیبی دیگری مثل پروپان، بوتان، اتان و ... ابتدا سودآوری پتروپالایشگاه‌های جدید را احیا می‌کنیم و در گام دوم نگرانی از بابت کاهش احتمالی تولید نفتا و حتی اتان به دلیل افت فشار تولید میادین گازی کشور نخواهیم داشت.
ساده تر بگویم با متنوع‌سازی سبد خوراک واحدهای الفین کراکر پتروپالایشگاهها و استفاده همزمان از چندین خوراک گازی و مایع، هم حفظ سودآوری و هم پایداری تولید برای یک دوره 25 تا 30 ساله تضمین خواهد شد و جایزه بزرگ ساخت طرح‌های خوراک ترکیبی زنجیره ارزشی از انواع و اقسام محصولات متنوع طیف آروماتیک‌ها، الفین‌ها، پروپیلن، استارین منومر و ... است که می‌تواند پس از سال‌ها به آرمان و هدف توقف خام فروشی جامه عمل بپوشاند.
برگزاری سومین دوره نمایشگاه حمایت از ساخت داخل صنعت پتروشیمی با رویکرد پتروپالایشگاه سازی و حضورشرکت‌های پالایشی عضو انجمن صنفی کارفرمائی صنعت پالایش نفت ایران در این رویداد، می‌تواند به فرصتی برای کارایی بیشتر اقتصاد و آشتی‌کنان دوباره دو صنعت ارزش‌ساز و اشتغال آفرین تبدیل شود تا با حمایت، همکاری و توسعه روابط شرکت‌های پالایش نفت و پتروشیمی جبهه جدیدی برای رونق و توسعه پتروپالایشگاه‌سازی در ایران رقم بخورد.
دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پالایش نفت ایران
